Verpleegkundigen en verzorgenden worstelen met seksuele behoeftes van hun patiënten. Bijna 9 van de 10 zorgmedewerkers vinden wel dat seksualiteit en intimiteit bij het leven en dus ook in een woonzorgcentra horen, maar toch geeft een kwart toe dat ze niet weten wat ze moeten doen wanneer ze bijvoorbeeld geconfronteerd worden met een vrijend koppel of een masturberende bewoner. Driekwart krijgt ermee te maken, maar meer dan de helft ontwijkt het onderwerp, bleek uit een peiling van de Nederlandse beroepsvereniging V&VN van afgelopen zomer.
Medewerkers krijgen vaak signalen dat ouderen, zieken of gehandicapten behoefte hebben aan seks en intimiteit. Toch informeert de helft daar zelden of nooit naar. V&VN vindt het taboe ‘schrijnend’. “Het kan niet zo zijn dat seksualiteit op de drempel van het ziekenhuis, verpleeghuis of de thuiszorg ophoudt te bestaan”, zegt Francis Bolle van V&VN. “Behoefte aan seks hoort bij het leven. Dat gaat niet weg als je ouder wordt, ziek of gehandicapt bent.”
Die behoeftes uiten ze op diverse manieren. Van een onschuldig verzoek om een knuffel of zoen tot ongewenste aanrakingen. Vaak worden die signalen niet opgepikt of genegeerd, terwijl dat juist het moment is om het bespreekbaar te maken, vindt Bolle. “Een verstandelijk gehandicapte ervaart vaak gevoelens van opwinding. Het kan gebeuren dat die masturbeert op een plek die niet gewenst is. Dat wordt vaak als probleem gezien in plaats van dat gezocht wordt naar een plek waar hij zich kan terugtrekken.”
Psychiatrische patiënten of dementerenden kunnen juist vrij seksueel gedrag vertonen. “Daar moet je heel anders mee omgaan. De een moet je uitnodigen om erover te praten, de ander moet je afremmen.” Volgens Bolle wordt in de opleiding nauwelijks aandacht besteed aan dit onderwerp. Bovendien zijn verpleegkundigen en verzorgenden relatief jong als ze het vak inrollen. Dat maakt de drempel om met cliënten over seks te praten hoger. “Ik begon vrij jong als wijkverpleegkundige. Toen ik een jonge jongen na een auto-ongeluk moest wassen, kreeg hij een erectie. Ik zei dat ik dat best moeilijk vond. Hij schaamde zich ook. Het luchtte op om er gelijk over te praten.”
Een ruime meerderheid van de ondervraagden ziet het bespreken van de seksuele gezondheid als onderdeel van hun vak. Maar zorginstellingen hebben er vaak geen (duidelijk) beleid op, zegt 86%. Sommigen maken gebruik van sekswerkers voor cliënten en patiënten. Rijndam Revalidatie in Rotterdam bijvoorbeeld heeft een wekelijks spreekuur voor vragen op het gebied van seks en intimiteit.
“De behoefte is groot”, zegt Bolle. “Mensen kunnen te maken krijgen met erectiestoornissen of impotentie na een ongeluk of medische behandeling. Dan is het liefdesleven iets wat je met de patiënt en zijn partner moet bespreken.” Ook zijn instellingen niet ingericht om in de behoefte te voorzien. Er zijn alleen eenpersoonsbedden, deuren kunnen niet op slot en de privacy is ver te zoeken. Sommige deskundigen pleiten voor tweepersoonsbedden of een aparte ‘hotelkamer’ in verpleeghuizen, zodat bewoners tijd met hun partner kunnen doorbrengen. “Instellingen moeten uitstralen dat seks bespreekbaar is. Het gaat om simpele dingen. Kom niet ongevraagd de kamer binnen, maar klop eerst even op de deur. Dat gebeurt soms niet.”
Nederlandse organisaties riepen vorig jaar in een manifest op intimiteit en seksualiteit terug te laten komen in de opleiding. Ook pleiten ze voor meer privacy. Vera Bergkamp, kamerlid voor de links-liberale D66, riep de staatssecretaris Martin van Rijn op om dit mee te nemen in zijn zorgplannen. “We zijn in ons beroep continu intiem met mensen bezig”, zegt Bolle. “We kleden ze uit, wassen ze, maar de mooiste kant, seks en intimiteit, komen niet voor het voetlicht.”
Het negeren van seksuele behoeftes kan leiden tot meer agressie en ongewenste intimidatie tegen zorgverleners. Ruim eenderde krijgt te maken met seksuele intimidatie. “Sommige cliënten zijn eenzaam. Als ze hun seksuele behoeftes niet kwijt kunnen, worden die gevoelens op ons geprojecteerd. Dat kun je beter voor zijn. Als ze geholpen zijn met privacy, een hotelkamer, pornofilm of sekswerker, help je andere problemen voorkomen.”
Lees ook:Behoefte aan seks gaat niet weg als je oud, ziek of gehandicapt bent
Lees ook:We moeten van het taboe ouderenzorg en seks af
Lees ook:EenVandaag: seks-manifest voor de zorg
Lees ook:D66 op de bres voor seks in de zorg
Lees ook:Migraine-lijders hebben vaak seksuele problemen